مختصات: °۴۶٫۲۸۰۰شرقي °۳۸٫۰۷۶۶شمالي (نقشه)

آذربايجان شرقي türkce ; doğu azaerbaycan
مركز	تبريز
مساحت	۴۵٬۴۹۱ كيلومترمربع
جمعيت (۱۳۸۵)	۳٬۶۰۳٬۴۵۶
تعداد شهرستان‌ها	19
منطقه زماني	IRST (گرينويچ+۳:۳۰)
-تابستان (دي‌اس‌تي)	IRST (گرينويچ+۴:۳۰)
زبان(هاي) اصلي	تركي آذربايجاني

استان آذربايجان شرقي يكي از استان‌هاي جمهوري اسلامي ايران است. اين استان بزرگ‌ترين و پرجمعيت‌ترين استان ناحيهٔ شمال غربي ايران (آذربايجان) محسوب مي‌شود. استان آذربايجان شرقي از سمت شمال به جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان، از سمت غرب و جنوب غرب به استان آذربايجان غربي، از سمت شرق به استان اردبيل و از سمت جنوب شرق به استان زنجان محدود شده‌است. اين استان داراي آب و هواي سرد كوهستاني بوده و كلّ محدودهٔ استان را كوه‌ها و ارتفاعات تشكيل داده‌اند. مساحت استان آذربايجان شرقي، ۴۵٬۴۹۱ كيلومتر مربع است كه از اين جهت، يازدهمين استان بزرگ ايران محسوب مي‌شود. اين استان محل اتصال دو رشته كوه مهم و اصلي كوه‌هاي ايران، يعني البرز و زاگرس است و بلندترين نقطهٔ آن، قلهٔ كوه سهند است. مركز استان آذربايجان شرقي، كلان‌شهر تبريز است. از شهرهاي مهم و اقماري اين استان مي‌توان به مراغه، مرند، ميانه و اهر اشاره كرد. آذربايجان شرقي رتبهٔ اول صادرات غيرنفتي در كشور را داراست.^[۱] همچنين اين استان امن‌ترين و كم‌جرم ترين استان ايران به شمار مي رود.^[۲]

محتويات  [نهفتن]  ۱ پيشينه ۲ جغرافيا ۲.۱ جغرافياي سياسي ۲.۲ جغرافياي طبيعي ۳ مردم ۳.۱ زبان ۳.۲ جمعيت ۴ صنعت ۵ گردشگري ۵.۱ جاذبه‌هاي طبيعي ۵.۲ جاذبه‌هاي تاريخي

پيشينه

استان آذربايجان شرقي در گذشته بخشي از سرزمين تاريخي ماد بوده كه به «ماد كوچك» شهرت يافته بود. در زمان حكمراني اسكندر مقدوني بر ايران در ۳۳۱ سال پيش از ميلاد، شهربان منطقهٔ ماد كوچك كه سرداري به‌نام «آتورپات» يا «آتروپاتن» بوده، عليه اسكندر قيام كرده و با انعقاد پيماني دست يونانيان را از آذربايجان كوتاه ساخت. اسكندر مقدوني نيز آتروپات را به شرط پيروي از امپراتوري او، در اين منطقه باقي نگه داشت.^[۳]

جانشينان اسكندر پس از مرگ وي به جنگ و نزاع با يك‌ديگر پرداختند و در همين دوران بود كه آتروپات حاكم منطقهٔ ماد كوچك شد. نام اين منطقه نيز به‌جهت تقدير از زحمات وي در مقابل بيگانگان به «آتروپاتگان» معروف شد. بعدها نيز به نام‌هاي مختلفي نظير «آذربادگان» و «آذرآبادگان» مشهور گشت.^[۳]

آذرپاتكان در دورهٔ ساسانيان ساتراپ‌نشين و يكي از مهم‌ترين ايالت‌هاي ايران بوده كه به‌جهت قرارگرفتن آتشكده‌هاي بزرگ و مشهور نظير آتشكدهٔ آذرگشسنب در آن به آذربايجان شهرت يافت. پس از ورود اسلام به ايران نيز آذربايجان از مهم‌ترين ايالت‌ها بوده و حوادث تاريخي بسياري در آن رخ داده‌است.^[۳]

جغرافيا 

جغرافياي سياسي 

استان آذربايجان شرقي با ۴۵٬۴۸۱ كيلومتر مربع مساحت، حدود ۲٫۸ درصد از وسعت كل ايران را به خود اختصاص داده‌است. اين استان در شمال غرب كشور و بين مدارهاي ۳۶ درجه و ۴۵ دقيقه تا ۳۹ درجه و ۲۶ دقيقهٔ عرض شمالي و نصف‌النهارهاي ۴۵ درجه و ۵ دقيقه تا ۴۸ درجه و ۲۲ دقيقهٔ طول شرقي جاي گرفته‌است. ^[۴]

استان آذربايجان شرقي ۲۰۰ كيلومتر با جمهوري آذربايجان و ۳۵ كيلومتر با ارمنستان از سمت شمال مرز مشترك دارد. اين استان همچنين ۴۲۰ كيلومتر با استان آذربايجان غربي از سمت غرب و جنوب غرب، ۴۰۰ كيلومتر با استان اردبيل از سمت شرق و ۱۴۵ كيلومتر با استان زنجان از سمت جنوب هم‌مرز است.^[۴]

	جمهوري آذربايجان	ارمنستان	جمهوري آذربايجان
	اردبيل		آذربايجان غربي
		آذربايجان شرقي
	زنجان	آذربايجان غربي	آذربايجان غربي

جغرافياي طبيعي 

استان آذربايجان شرقي از هفت واحد كوهستاني تشكيل يافته است. رشته‌كوه قره‌داغ (ارسباران) شمالي‌ترين اين واحدها بوده كه از ديوان‌داغ آغاز شده و به درهٔ رود دره‌رود منتهي مي‌گردد. رشته‌كوه قوشه‌داغ كه از جنوب قره‌داغ شروع شده و به سبلان ختم مي‌شود. تودهٔ آتش‌فشاني سبلان كه ۴۸۱۱ متر ارتفاع داشته و مرز مشترك ميان استان‌هاي آذربايجان شرقي و اردبيل محسوب مي‌شود. رشته‌كوه‌هاي ميشو و مورو كه از غرب و مركز استان آغاز شده و به ارتفاعات عون بن علي و شبلي منتهي مي‌شوند. رشته‌كوه بزقوش كه با ۳۳۰۳ متر ارتفاع، مرز بين شهرستان‌هاي ميانه و سراب به‌شمار مي‌رود. تودهٔ آتش‌فشاني سهند در جنوب تبريز كه ۳۷۰۷ متر ارتفاع دارد. رشته‌كوه اربط (تخت سليمان) كه از دامنه‌هاي جنوبي سهند شروع شده و به سمت جنوب امتداد مي‌يابد. ^[۴]

مردم 

زبان 

زبان امروزي ساكنان استان آذربايجان شرقي، تركي  مي‌باشد.

زبان تركي آذربايجاني از شاخهٔ اغوز زبان‌هاي ترك‌تبار از گروه زبان‌هاي آلتايي است. خاستگاه زبان‌هاي تركي، استپ‌هاي جنوب سيبري بوده‌است و گويندگان اصلي آن را ترك تباران تشكيل مي‌دهند.

جمعيت

برپايهٔ سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال ۱۳۸۵ خورشيدي، جمعيت استان آذربايجان شرقي در اين سال بالغ بر ۳٬۵۲۷٬۲۶۷ نفر بوده كه ۵ درصد از جمعيت كل ايران را به خود اختصاص داده‌است. برهمين اساس، ۱٬۷۸۰٬۹۹۶ نفر مرد و ۱٬۷۴۶٬۲۷۱ نفر زن در قالب ۹۱۱٬۲۴۱ خانوار ساكن اين استان بوده‌اند.^[۵]

در سرشماري سال ۱۳۸۵ خورشيدي، شهرستان تبريز با جمعيتي بالغ بر ۱٬۵۵۷٬۲۴۱ نفر، پرجمعيت‌ترين و شهرستان چاراويماق با جمعيتي بالغ بر ۳۳٬۹۲۱ نفر، كم‌جمعيت‌ترين شهرستان استان آذربايجان شرقي بوده‌است. همچنين در ميان شهرهاي استان، كلان‌شهر تبريز با ۱٬۳۷۸٬۹۳۵ نفر جمعيت، پرجمعيت‌ترين و شهر نظركهريزي با ۱٬۱۸۱ نفر جمعيت، كم‌جمعيت‌ترين شهر بوده‌است.^[۵]

صنعت 

استان آذربايجان شرقي به‌جهت تمركز صنايع بزرگ توليدي در شهر تبريز، از قطب‌هاي مهم صنعتي در سطح ايران به‌شمار مي‌رود.

در استان آذربايجان شرقي ۴۳۴۱ كارگاه توليدي فعاليت مي‌كنند كه اين تعداد شامل ۸۳۲ كارگاه صنعتي بوده كه اين استان از اين لحاظ، ۵٫۹۹ درصد از كل كارگاه‌هاي صنعتي ايران را به خود اختصاص داده‌است. در سال ۱۳۷۶ خورشيدي، ارزش مواد توليدي كارگاه‌هاي مذكور ۳۳۶۱٫۸ ميليارد ريال و ارزش سرمايه‌گذاري‌هاي انجام‌شده در آن‌ها ۲۴۵۱٫۳ ميليارد ريال بوده‌است.

گردشگري

جاذبه‌هاي طبيعي

فهرست جاذبه‌هاي طبيعي استان آذربايجان شرقي:^[۶]

• آبشار آسياب‌خرابهٔ جلفا.
• آبشار سركندديزج شبستر.
• آبشار عيش‌آباد مرند.
• آبگرم بستان‌آباد.
• آبگرم قلعه‌كندي كليبر.
• آبگرم متعلق كليبر.
• پناهگاه حيات‌وحش كيامكي.
• تالاب قره‌قشون.
• تالاب قوري‌گل بستان‌آباد.
• جزيرهٔ آرزو.
• جزيرهٔ اسپير.
• جزيرهٔ اسلامي.
• جزيرهٔ اشك.
• جزيرهٔ كبودان.
• جنگل‌هاي ارسباران.
• چشمهٔ آبرس سراب.
• چشمهٔ آبگرم سراب.
• چشمهٔ الله‌حق سراب.
• چشمهٔ تاپ‌تاپان آذرشهر.
• چشمهٔ صوفيان شبستر.
• چشمهٔ كندوان اسكو.
• چشمهٔ گشايش مراغه.
• چشمهٔ شورسوي چايباغي مراغه.
• درهٔ پيغام كليبر.
• درهٔ سعيدآباد بستان‌آباد.
• درهٔ گشايش مراغه.
• درهٔ ليقوان تبريز.
• غار اسكندر بستان‌آباد.
• غار آق‌بلاغ بستان‌آباد.
• غار دوگيجان مرند.
• غار كبوتر مراغه.

جاذبه‌هاي تاريخي

فهرست جاذبه‌هاي تاريخي استان آذربايجان شرقي:^[۶]

• آرامگاه شيخ شهاب‌الدين اهري.
• آرامگاه شيخ محمود شبستري.
• روستاي تاريخي مجارشين
• ارگ تبريز.
• بازار اهر.
• بازار تبريز.
• پل خداآفرين كليبر.
• قلعه و روستاي مردانقم
• پل دختر ميانه.
• پل ميانه.
• تپهٔ اژدهاداشي اهر.
• تپهٔ امام‌چاي سراب.
• تپهٔ عجب‌شير.
• تپهٔ قره‌تپهٔ تبريز.
• تپهٔ قره‌تپهٔ شبستر.
• تپهٔ قلعه‌جوق سراب.
• تپهٔ كول‌تپهٔ مرند.
• تپهٔ مصلي آذرشهر.
• حمام كردشت جلفا.
• خانهٔ مشروطيت تبريز.
• روستاي اشتبين جلفا.
• روستاي كندوان اسكو.
• سنگ‌نبشهٔ رازليق سراب.
• سنگ‌نبشهٔ سغندل ورزقان.
• سنگ‌نبشهٔ نشتبان سراب.
• عمارت ايل‌گلي تبريز.
• عمارت ربع رشيدي تبريز.
• غار قدمگاه آذرشهر.
• قلعهٔ آق‌گنبد جزيره اسلامي.
• قلعهٔ آوارسين كليبر.
• قلعهٔ آيي قلعه‌سي سراب.
• قلعهٔ بابك كليبر.
• قلعهٔ پشتاب اهر.
• قلعهٔ جوشين ورزقان.
• قلعهٔ سن‌سارود مرند.
• قلعه ضحاك شهرستان هشترود.
• قلعهٔ قهقههٔ اهر.
• قلعهٔ قيز قالاسي ميانه.
• قلعهٔ قيزلار قالاسي مراغه.
• قلعهٔ كردشت جلفا.
• قلعهٔ نوردوز اهر.
• كاخ شهرداري تبريز.
• كليساي سركيس مقدس تبريز.
• كليساي سن استپانوس جلفا.
• كليساي شوغات تبريز.
• كليساي مريم مقدس تبريز.
• كليساي موجومبار مرند.
• گنبد سرخ مراغه.
• گنبد غفاريهٔ مراغه.
• گنبد كبود مراغه.
• گنبد گوي‌برج مراغه.
• گنبد مدور مراغه.
• گورستان پينه‌شلوار تبريز.
• مسجد جامع اهر.
• مسجد جامع تبريز.
• مسجد جامع خسروشهر.
• مسجد جامع تسوج شبستر.
• مسجد جامع مراغه.
• مسجد جامع مرند.
• مسجد عينالي تبريز.
• مسجد كبود تبريز.
• مسجد ميدان بناب.
• مقبرةالشعراي تبريز.
• منطقهٔ قوبول دره‌سي اهر.
• موزهٔ آذربايجان تبريز.
• موزهٔ ارامنهٔ تبريز.
• موزهٔ حيات‌وحش تبريز.
• موزهٔ مراغه.
• موزه مردم شناسي بناب
• مسجد جامع مهرآباد بناب
• مسجد اسماعيل بيگ بناب
• روستاي تاريخي صور بناب
• حمام تاريخي مهرآباد بناب
• پل پنج چشمه بناب
• قلعه ي دختر بناب
• حمام تاريخي حاج فتح الله بناب
• راسته بازار بناب